Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy

CHOROBY

 

ŁAMLIWOŚĆ PODSTAWY ŹDŹBŁA

  Sprawca: choroba wywoływana przez grzyb Oculimacula yallundae

  Szkodliwość: Jest jedną z najważniejszych chorób podsuszkowych pszenicy. Występuje częściej na pszenicy ozimej. Powoduje przerzedzenie roślin, słabe krzewienie, spadek ilości i masy ziarna.

  Objawy: Pierwsze symptomy choroby widoczne są jesienią lub wczesną wiosną pod koniec fazy krzewienia. Na zewnętrznych pochwach liściowych występują niewielkie soczewkowate brunatne plamy, które po pewnym czasie stają się jaśniejsze w środku i mają brązową otoczkę. Od fazy liścia flagowego plamy osiągają 2-4 cm, a ich obwódka jest mniej wyraźna i zaczyna zlewać się z zewnętrzną tkanką. Plamy mogą być też na pędzie do wysokości pierwszego kolanka i łączyć się. Pod powierzchnią plam występuje czasem grzybnia przetrwalnikowa. We wnętrzu łodygi znajduje się szarej barwy watowata grzybnia. W miejscu pojawiania się plam rośliny wyłamują się i wylegają. Sprawca choroby przez uszkodzenie tkanek przyczynia się do zakłócenia transportu składników pokarmowych i wody, osłabienia źdźbeł i zmniejszenia kłosa. Warunki sprzyjające infekcji to: duża wilgotność powietrza, temperatura w zakresie 5-15°C, gleby ciężkie i zlewne. Patogen nie poraża korzeni.

  Podobne objawy występują w przypadku: zgorzeli podstawy źdźbła (jednak w przypadku tej choroby występuje czernienie i zamieranie korzeni); fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni; ostrej plamistości oczkowej (plamy mają ostrzejsze zakończenia i wyraźnie zarysowane kontury, a w przypadku łamliwości źdźbła plamy są bardziej medalionowate i mają rozmyte kontury).

  Zapobieganie: wczesne i dokładne wykonanie podorywki; kilkuletni płodozmian; uprawa odmian o większej odporności; niszczenie samosiewów; racjonalne nawożenie organiczne, pH gleby zbliżone do obojętnego, wprowadzanie roślin fitosanitarnych (facelia, gorczyca) w poplonach.

https://www.tygodnik-rolniczy.pl/uprawa/lamliwosc-zdzbla-zboz-przyczyny-objawy-i-progi-szkodliwosci-2379372

 

 

FUZARYJNA ZGORZEL PODSTAWY ŹDŹBŁA I KORZENI

  Sprawca: choroba pochodzenia grzybowego, najczęściej wywoływana przez Fusarium culmorum i Fusarium avenaceum

  Szkodliwość: jedna z najważniejszych chorób podsuszkowych pszenicy, głównie ozimej, ale występuje również na pszenicy jarej. Powoduje zgorzel siewek.

  Objawy: Pierwsze objawy choroby mogą się pojawić jesienią lub wczesną wiosną. Obserwuje się brunatnienie korzeni oraz występowanie niewielkich kreskowatych plamek na podstawie źdźbła. Plamki te z czasem powiększają się i mogą obejmować pochwę liściową i obwód pędu do drugiego kolanka. Porażone źdźbła są brunatne, matowe i mają postrzępione zakończenia. Korzenie są kasztanowobrązowe. Końcowym etapem choroby jest przedwczesne zamieranie porażonych pędów.

  Podobne objawy występują w przypadku: zgorzeli podstawy źdźbła, wówczas zmiany są brunatno-czarne, połyskliwe, sprawca zgorzeli preferuje pH obojętne lub zasadowe. Podobne objawy występują także w przypadku łamliwości źdźbła; ostrej plamistości oczkowej.

  Cechy odróżniające: Na liściach widoczne są soczewkowate plamy oraz rozrzucone nieregularnie i słabo widoczne piknidia. Korzenie, pochwy liściowe i podstawy źdźbła przyjmują kolor brązowy. Na plewach, w ich szczytowej lub środkowej części, występują fioletowawe plamy.

  Zapobieganie: rozszerzony, kilkuletni  płodozmian; zdrowy materiał siewny, staranne przyoranie resztek pożniwnych; niszczenie samosiewów; pH gleby zbliżone do obojętnego, wprowadzanie roślin fitosanitarnych w poplonach (gorczyca, facelia), stosowanie odmian odpornych, możliwość wykorzystania zapraw np. cynamonu (45 g/1 kg ziarna).

https://www.topagrar.pl/articles/zboza/fuzaryjna-zgorzel-podstawy-zdzbla-jak-to-rozpoznac-2454885

 

SEPTORIOZA PLEW PSZENICY

  Sprawca: grzyb Stagonospora nodorum

  Szkodliwość: zaliczana do najważniejszych chorób kłosa pszenicy. Poraża pszenicę jarą i ozimą, a także pszenżyto jare i ozime.

  Objawy: Pierwsze objawy można obserwować na liściach (zwłaszcza flagowym i podflagowym) w postaci żółtozielonych plam, które później brązowieją. Plamki są soczewkowate z chlorotyczna wąską obwódką. Nekrozy powiększają się, aż zaczynają zanikać powstałe obwódki. Wskutek połączenia plam zanika ich soczewkowaty kształt. Na jasnobrązowych plamach występują mało wyraźne, czarne piknidia. Choroba przenosi się z liści na kłosy. Na plewach powstają brunatno-fioletowe plamy. Plewy w górnej części stają się brązowe. Z czasem pojawiają się ciemne punkty owocników grzyba. Newralgiczny moment rozwoju choroby można obserwować pod koniec okresu wegetacji, gdy dochodzi do ograniczenia powierzchni asymilacyjnej plew i liści. Patogen wpływa na nalewanie ziarna, prowadząc do obniżenia Masy Tysiąca Ziaren. Rozwojowi choroby sprzyja temperatura 10-20°C oraz wysoka wilgotność powietrza i gleby.

  Podobne objawy występują w przypadku: objawy na liściach – poparzenia słonecznego lub niewłaściwego zastosowania nawozów; septoriozy paskowanej liści; askochytozy zbóż; brunatnej plamistość liści; objawy na kłosach – czerni zbóż; fuzariozy kłosów; niedoboru fosforu.

  Zapobieganie: kilkuletni płodozmian; staranne przyoranie resztek pożniwnych; niszczenie samosiewów; optymalne nawożenie organiczne; uprawa odmian o większej odporności; unikanie zbyt gęstego siewu; stosowanie zdrowego i zaprawianie materiału siewnego z wykorzystaniem cynamonu, mikroorganizmów (np. Trichoderma spp., płodozmian, pH gleby zbliżone do obojętnego, wprowadzanie roślin fitosanitarnych w poplonach.

Fuzarioza kłosów

  Sprawca: różne gatunki grzybów z rodzaju Fusarium, głównie przez Fusarium culmorum, Fusarium graminearum oraz Fusarium avenaceum

  Szkodliwość: Wskutek porażenia zielonych kłosów dochodzi do zahamowania asymilacji. Ziarno z porażonych kłosów jest zniekształcone. Choroba może powodować znaczne straty plonu, obniżenie MTZ oraz doprowadzić do wytworzenia toksycznych mykotoksyn w ziarnie.  

  Objawy: Objawy widoczne są na kłosach, wiechach i ziarnie. Pierwsze symptomy widoczne są pod koniec kwitnienia, a najczęściej występują w fazie dojrzałości mlecznej ziarna. Przy wysokiej wilgotności obserwuje się obecność białawego nalotu i bielenie kłosów. Może występować też przedwczesne żółknięcie plewek. Przy podstawie plew powstają brązowe pierścienie. Kłosy stają się blade a część ziaren zasycha. W miarę rozwoju choroby, zarodniki grzyba przybierają różowy kolor, co jest charakterystyczne dla infekcji. Ziarniaki są pomarszczone, drobne, różowo zabarwione. Choroba rozwija się w okresie kwitnienia zbóż, szczególnie w warunkach wysokiej wilgotności powietrza i gleby oraz temperatur 15–25°C.

  Podobne objawy występują w przypadku: przy wczesnym porażeniu kłosów - białokłosowatości wywołanej przez choroby podsuszkowe; z uszkodzeniami dokłosia lub korzeni spowodowanymi przez roztocze lub mszyce korzeniowe oraz kłosa przez pluskwiaki (żółwinek zbożowy, lednica zbożowa).

  Zapobieganie: odpowiedni płodozmian; staranne przyoranie resztek pożniwnych; niszczenie samosiewów; optymalne nawożenie azotowe; uprawa odmian o większej odporności; unikanie zbyt gęstego siewu; stosowanie zaprawionego materiału siewnego.

  Zalecenia: Polygreen Fungicide WP

  Substancje podstawowe: Equisetum arvense L.

INNE CHOROBY

Mączniak prawdziwy - Może przenosić się z zainfekowanych górnych liści rośliny. Typowym objawem jest szary watowaty nalot który po zmyciu przez deszcz odsłania brązowe plamy obumarłej tkanki. Najczęściej pojawia się w słabo przewiewnych, zagęszczonych łanach. Zalecenie zapobiegania – zabiegi z siarką.

Śnieć cuchnąca pszenicy - Porażone kłosy mogą być nieco krótsze od kłosów zdrowych i mają niebiesko- zielony kolor. Plewy są nieco rozszerzone i zamiast ziarna zawierają początkowo lepkie a następnie twarde ziarna porażone śniecią z brązowo-czarnymi zarodnikami o charakterystycznym zapachu zalewy śledziowej. Jako zalecenia zapobiegania – zaprawianie substancją podstawową – mączka  z gorczycy białej.

Śnieć karłowa pszenicy - Objawy są podobne do objawów śnieci cuchnącej, jednak kłosy są w większym stopniu skrócone. Kłos ma nieregularną budowę, wcześniej dojrzewa a zamiast ziaren powstają ciemne torebki śnieciowe. Jako zalecenia zapobiegania – zaprawianie substancją podstawową – mączka  z gorczycy białej.

 

 

SZKODNIKI

 

Skrzypionki

  Cechy: Skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek są to chrząszcze z rodziny stonkowatych, które żerują na zbożach. Te niewielkie agrofagi charakteryzują się wydłużonym ciałem o długości 4-5 mm. U skrzypionki zbożowej przedplecze i nogi mają kolor czerwonawy, a pokrywy są w kolorze zielonkawym lub niebieskim. Natomiast skrzypionka błękitek ma charakterystyczne niebieskawe ubarwienie. Dorosłe formy tego agrofaga zimują w ściółce lub pomiędzy korzeniami. Wiosną wylatują na żer uzupełniający. Gdy temperatura zaczyna przekraczać 10°C, dorosłe agrofagi, przelatują na zboża. W okresie od połowy maja do połowy czerwca samice składają jaja. Miejscem składania jaj jest górna strona blaszki liściowej. Po około dwóch tygodniach z jaj zaczynają wykluwać się larwy. To właśnie to stadium rozwojowe jest uznawane za najbardziej szkodliwe. Larwy niszczą górną skórkę liścia oraz wyjadają tkankę miękiszową, pozostawiając dolną skórkę nienaruszoną. Po pewnym czasie dolna skórka zasycha i bieleje. Larwy podczas żerowania pokrywają liście zbóż kałem oraz lepką wydzieliną. Plon na skutek żerowania larw może być niższy o 30-40%. Dorosłe osobniki nie wywołują dużych szkód, w przeciwieństwie do larw. Jedna larwa skrzypionki żerując na najważniejszych liściach w źdźble (podflagowym i flagowym), może uszkodzić do 3,5 cm², a kilka larw jest w stanie zniszczyć całą tkankę miękiszową na liściu. Jedna samica może złożyć do 300 jaj, więc straty plonu mogą być znaczne.

  Szkodliwość i zwalczanie: Na ograniczanie występowania skrzypionki w uprawie roślin wpływ ma: wprowadzenie odpowiedniego płodozmianu; przerwy w uprawie zbóż; uprawa roślin, które należą do innych grup i gatunków fitosanitarnych; stosowanie nawozów zielonych; izolacja przestrzenna zbóż; odpowiedni termin siewu i obsada. Dla podjęcia decyzji o zwalczaniu skrzypionki zbożowej na plantacji istotna jest obserwacja łanu w okresie, gdy chrząszcze mają żer uzupełniający. Sygnałem do wprowadzenia działań prewencyjnych jest znalezienie 10-15 dorosłych owadów w przeliczeniu na 1 m² pszenicy ozimej. Może to świadczyć o zwiększeniu się liczby larw. Kolejną obserwację powinno się wykonać w okresie wylęgania larw. Polega ona na pobraniu i ocenie 100-150 kłosów pobranych w grupach po 10 z losowo wybranych miejsc w różnych częściach pola. Obserwacja będzie pomocna w ustaleniu, gdzie występują największe skupiska agrofagów oraz ich szacunkowej liczebności. Działania mające na celu zwalczenie skrzypionek należy podjąć, gdy chrząszcze występują na uprawie w dwóch stadiach rozwojowych: pojawiają się larwy o długości ciała ok. 4 mm (z najwcześniej złożonych jaj) oraz zauważalny jest masowy wylęg larw z jaj złożonych później.

  Zalecenia – zabiegi z krzemem lub opylenie roślin mączką bazaltową oprócz efektu wzmacniającego rośliny mogą przyczynić się do zmniejszenia żerowania, potencjalny efekt owadobójczy można osiągnąć poprzez zabiegi ze spinosadem.

Mszyce

  Cechy: Owady te osiągają wielkość od 1,5 do 3 mm. Zabarwienie mszyc uzależnione jest od ich gatunku i dlatego bywa różnorodne. Większość gatunków mszyc posiada zarówno formy uskrzydlone, jak i bezskrzydłowe. Formy uskrzydlone są wyposażone w błoniaste skrzydła, często zredukowane. Skrzydła składają się z dwóch par, z których pierwsza jest znacznie większa. Charakterystyczną cechą dla obu form występowania tego owada jest obecność w tylnej części odwłoka dwóch rurek zwanych syfonami.

  Żerowanie: Szkodniki występują powszechnie na większości gatunków roślin rolniczych uprawnych, na roślinach ozdobnych oraz w szkółkach drzew i krzewów iglastych. Mszyce pojawiają się najczęściej późnym latem i jesienią. Samice tych szkodników składają jaja na roślinach żywicielskich. Po przezimowaniu w okresie wiosennym z jaj wylęgają się larwy. Powstałe po przeobrażeniu samice składają niezapłodnione jaja, z których z kolei wykluwają się znów same samice. Zdarza się, że samice niektórych gatunków mszyc rodzą od razu larwy. Następnie w okresie późnego lata z jaj wylęgają się także samce. W ten sposób cykl pokoleniowy zostaje zamknięty. W różnych stadiach rozwoju mogą pojawiać się formy bezskrzydłe, żerujące tylko i wyłącznie na jednym żywicielu, jak i również formy uskrzydlone, które mają tendencje migracji na inne rośliny. Mszyce ze względu na charakterystyczna budowę aparatu gębowego (gryząco-ssący) wysysają soki z roślin, zwłaszcza z młodych liści i pędów wierzchołkowych. Miejscem ich żerowania są szczególnie młode pąki wierzchołkowe, młode liście, kwiatostany oraz pąki kwiatowe. Pierwszym i zarazem charakterystycznym objawem żerowania mszyc są jasne przebarwienia na liściach. Uszkodzone liście deformują się i skręcają. Natomiast nowo rozwinięte pędy ulegają karłowaceniu. Uszkodzone rośliny są bardziej podatne na niekorzystne czynniki środowiskowe. Charakterystyczne dla mszyc jest to, że wydzielają lepką wydzielinę. Stwarza ona optymalne warunki do bytowania grzybów sadzakowych. Owady wysysają sok z zielonych części roślin. W trakcie żerowania mogą przenosić groźne dla roślin uprawnych wirusy.

  Ograniczanie: Jednym z podstawowych sposobów zapobiegania występowaniu mszyc w uprawach jest zadbanie o odpowiednie sąsiedztwo roślin. Ważna jest regulacja zachwaszczenia oraz sadzenie roślin, których mszyce nie lubią np. czosnku. Inną metodą zwalczania mszyc jest wykorzystanie naturalnych ich wrogów dla których należy zapewnić miejsce bytowania. W zwalczaniu mszyc dobre rezultaty osiąga się, stosując preparaty sporządzone na bazie takich roślin jak: pokrzywa, mniszek lekarski, czosnek, wrotycz pospolity oraz krwawnik pospolity. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie mydła potasowego o zapachu czosnku. Skuteczność działania przygotowanych samodzielnie wywarów roślinnych można podnieść, dodając płynne mydło potasowe w ilości 10-20 g na litr lekko podgrzanej wody. Można również zastosować szare mydło. 

  Zalecenia: środek biologiczny Naturalis. Ponadto zabiegi z krzemem lub opylenie roślin mączką bazaltową oprócz efektu wzmacniającego rośliny mogą przyczynić się do zmniejszenia żerowania, potencjalny efekt ochronny  można osiągnąć poprzez zabiegi ze spinosadem, azadyrachtyną.